Paragrafen

Hieronder treft u een beknopte uiteenzetting aan van de omvang van het huidige pakket aan belastingen en van het beleid met betrekking tot de jaarlijks vast te stellen tarieven en de kwijtschelding van belastingen.
Ook worden de effecten van dat beleid afgezet tegen de landelijke en provinciale woonlasten.

Onroerendezaakbelastingen
De onroerendezaakbelastingen zijn de belangrijkste gemeentelijke belastingen waarvan de opbrengst tot de algemene middelen behoort en dus naar eigen inzicht kan worden besteed. De hoogte van de aanslagen is zowel afhankelijk van de waarde van een object, zoals die elk jaar wordt bepaald op basis van de Wet waardering onroerende zaken (hierna: Wet WOZ), als van de door de raad vastgestelde tarieven. 
Er wordt onderscheid gemaakt tussen tarieven voor eigenaren van woningen, eigenaren van niet-woningen en gebruikers van niet-woningen. 

Roerende woon- en bedrijfsruimteheffingen
Deze qua omvang bescheiden heffingen, zijn een tegenhanger van de onroerendezaakbelastingen. Het kenmerkende verschil is, zoals de naam van deze belastingen al doet vermoeden, dat zij zich richten op roerende zaken die bestemd zijn om duurzaam ter plaatse te blijven, zoals bedrijfsvaartuigen en woonboten. 
De hoogte van de heffing is gekoppeld aan de WOZ-waarde van die objecten. Net als de onroerendezaakbelastingen kennen ook deze belastingen drie tarieven.

Forensenbelasting
De forensenbelasting wordt geheven van een natuurlijke persoon die voor hemzelf of zijn gezin (meer dan) negentig dagen een gemeubileerde woning binnen de gemeente beschikbaar houdt (veelal een tweede woning). Bijkomende eis is, dat diegene geen hoofdverblijf houdt binnen de gemeente waar de woning is gelegen. De belasting is gekoppeld aan de hoogte van de WOZ-waarde van de woning. Dat is dezelfde waarde als wordt gebruikt voor de onroerendezaakbelastingen.

Toeristenbelasting
Met ingang van 1 januari 2021 is de toeristenbelasting ingevoerd. De toeristenbelasting is een algemene belasting en daarmee een algemeen dekkingsmiddel. 
De belasting is gebaseerd op de gedachte dat door personen die binnen de gemeentegrenzen verblijven en niet zijn ingeschreven in het BRP, maar wel gebruik maken van de (algemene) gemeentelijke voorzieningen, een bijdrage leveren aan deze algemene voorzieningen. De belasting moet dan ook worden gezien als een tegemoetkoming in de kosten van de gemeente voor de instandhouding van die voorzieningen. De belasting wordt verschuldigd voor het houden van verblijf met overnachting tegen vergoeding en wordt geheven van degene die verblijf biedt. Deze is dan op grond van regelgeving bevoegd de belasting te verhalen op de persoon of personen die verblijf houden.

Reclamebelasting
Deze belasting wordt geheven voor het doen van openbare aankondigingen (reclame-uitingen). Het tarief is een vast bedrag per jaar per vestiging. In de praktijk betalen voornamelijk de eigenaar/gebruikers van winkelruimten in het centrum van Dokkum deze belasting.  
Vanwege een overeenkomst met Stichting Ondernemersfonds Dokkum, wordt de jaarlijkse opbrengst onder aftrek van perceptiekosten (gemeentelijke kosten om deze belasting te heffen en te innen) uiteindelijk teruggegeven aan de Stichting. De gelden dienen dan te worden aangewend voor diverse promotionele activiteiten gericht op versteviging van de economische positie van de binnenstad van en haar winkelbestand.

Parkeerbelastingen
Deze belastingen worden geheven voor het parkeren van motorvoertuigen waar dat alleen tegen betaling is toegestaan. En voor de afgifte van een vergunning om op een betaalde plaats te mogen staan zonder de meter in werking te stellen. Het zogenoemde belanghebbende parkeren. 
De gemeente is vrij om de hoogte van de tarieven te bepalen. Dat geldt niet voor het tarief als niet of niet tijdig voor het parkeren is betaald. In dat geval ontvangt de houder van het kenteken een naheffingsaanslag (“parkeerbon”) waarvan de maximale hoogte wettelijk is vastgesteld. Voor het jaar 2024 is dat maximum 
€ 76,70.

Afvalstoffenheffing
De afvalstoffenheffing is een zogenaamde bestemmingsheffing. De opbrengst vloeit niet naar de algemene middelen, maar dient ter dekking van de kosten van afvalinzameling en –verwerking van huishoudelijke afvalstoffen. Het uitgangspunt is dat deze kosten inclusief de kosten van kwijtschelding volledig worden gedekt uit de opbrengst van de afvalstoffenheffing (100% kostendekking). In de tariefstelling wordt onderscheid gemaakt tussen een- en meerpersoonshuishoudens. Hiermee wordt invulling gegeven aan het principe “de vervuiler betaalt”.

Rioolheffing
De kosten voor het beheren en in stand houden van het rioolstelsel worden door middel van de rioolheffing verhaald op de gebruikers van woningen en niet-woningen die op dat stelsel zijn aangesloten. De gemeente heeft naast de zorgplicht voor gemeentelijk afval- en hemelwater ook de zorgplicht voor grondwater. De opbrengst van de rioolheffing, met als uitgangspunt 100% kostendekking (inclusief kosten van kwijtschelding) wordt gebruikt om de voorzieningen, die dienen voor de uitvoering van genoemde zorgplicht, te bekostigen. 

Leges
Op 1 januari 2024 is de nieuwe Omgevingswet ingegaan. De Omgevingswet regelt alles voor de ruimte waarin we wonen en werken. Deze nieuwe wet bundelt en maakt regels eenvoudiger. Met behulp van 1 digitaal loket wordt het makkelijker om ruimtelijke projecten te starten. 

Voor elk van de belastingverordeningen waarbij sprake is van kostenverhaal, zoals de hiervoor aangehaalde verordeningen afvalstoffen- en rioolheffing, moet inzichtelijk worden gemaakt, dat de totale geraamde baten van de verordening niet uitgaan boven de totale lasten van de verordening. 
Deze opbrengstnorm ziet op de verordening in haar totaliteit, maar anders dan in bijvoorbeeld de Verordening rioolheffing of afvalstoffenheffing worden in de Legesverordening heel veel verschillende diensten van een tarief voorzien. Voorbeelden zijn paspoorten, rijbewijzen, huwelijksvoltrekkingen, omgevingsvergunningen, evenementenvergunningen en drank- en horecavergunningen. 

De diensten waarvoor leges worden geheven, zijn in de Legesverordening op samenhang geclusterd.
• Hoofdstuk 1 Algemene dienstverlening; 
• Hoofdstuk 2 Dienstverlening en besluiten in het kader van de Omgevingswet; 
• Hoofdstuk 3 Dienstverlening vallend onder de dienstenrichtlijn en niet vallend onder hoofdstuk 2

Onder hoofdstuk 1 vallen met name de legestarieven voor diensten van Burgerzaken (paspoorten, rijbewijzen en huwelijksvoltrekkingen). 
Onder hoofdstuk 2 vallen de legestarieven voor diensten die verleend worden in het kader van de Omgevingswet. 
Onder hoofdstuk 3 vallen de legestarieven voor diensten die uitsluitend verleend worden aan ondernemers zoals de vergunningen in het kader van de Alcoholwet, de evenementenvergunning en de vergunning voor seksbedrijven. 

Kruissubsidiëring
Binnen hoofdstuk 1 is kruissubsidiëring toegestaan. Zo mag bijvoorbeeld het tarief voor huwelijksvoltrekkingen meer dan kostendekkend worden vastgesteld ter compensatie van een niet kostendekkend tarief voor paspoorten.  Ook binnen hoofdstuk 2 is kruissubsidiëring toegestaan en ook tussen hoofdstuk 1 en 2. Niet kostendekkende tarieven voor de diensten die vallen onder hoofdstuk 1 mogen dus gecompenseerd worden door meer dan kostendekkende tarieven voor de omgevingsvergunning uit hoofdstuk 2. Op grond van de Europese Dienstenrichtlijn is binnen hoofdstuk 3 kruissubsidiëring niet toegestaan. Voor elk van de tarieven van die Titel geldt de norm van maximaal 100% kostendekking.

Kostendekking (ANG-model)
Met ingang van het jaar 2021 is besloten om voor hoofdstuk 1 tot en met 2 van de legesverordening de tarieven op een zodanig niveau vast te stellen dat (al dan niet met gebruikmaking van kruissubsidiering) ernaar wordt gestreefd dat 100% van de lasten wordt verhaald. Dit wordt niet voor hoofdstuk 3 toegepast omdat de effecten daarvan te veel op maatschappelijke en economische weerstand stuitten. 
Uitgangspunt voor de berekening van de lasten is het zogenoemde ANG-model. Ook voor het jaar 2024 is dat model leidend voor de in aanmerking te nemen geraamde lasten per hoofdstuk. Gezien de invoering van de Omgevingswet en de Wet Kwaliteitsborging wordt gewerkt met voorlopige aannames. De aanpassing van wet- en regelgeving zorgt ook voor een verschuiving in de te maken kosten ten aanzien van vergunningen, maar ook in de mogelijkheid om leges te innen. 

Liggelden woonschepen en bedrijfsvaartuigen
Ofschoon de groep van belastingplichtigen in belangrijke mate dezelfde is als die voor de roerende woon- en bedrijfsruimteheffing, dient deze heffing toch een ander doel. De roerende woon- en bedrijfsruimte is een echte belasting zoals de onroerendezaakbelastingen. Daarmee zijn de middelen van die belasting vrij aanwendbaar.

De heffing liggelden woonschepen en bedrijfsvaartuigen is daarentegen een retributie, die dient tot verhaal van gemeentelijke kosten voor de instandhouding van ligplaatsen. De houder van de ligplaatsvergunning is belastingplichtig en betaalt per jaar een in de belastingverordening opgenomen vast bedrag.

Bruggelden
Onder de naam “bruggelden” wordt een recht geheven voor het door de gemeente openen en geopend houden van een brug voor het doorlaten van een vaartuig. Het gaat daarbij om een drietal in de belastingverordening nader aangeduide bruggen over de Dokkumer Ee. Afhankelijk van welke brug men passeert, variëren de tarieven per passage.

Lig- en staangeld pleziervaartuigen/campers
Op grond van deze belastingverordening worden rechten geheven van houders van pleziervaartuigen en campers die gebruik maken van respectievelijk lig- en standplaatsen die bij de gemeente in beheer en onderhoud zijn.  De heffing ziet hoofdzakelijk op passanten. Voor zover zij tevens nachtverblijf houden tegen vergoeding is ook toeristenbelasting verschuldigd. 
De hoogte van de heffing voor liggelden is afhankelijk van de lengte van het schip en de duur van het verblijf. Voor Campers wordt steeds een vast bedrag per dag per standplaats in rekening gebracht.

Rioolaansluitrecht
Nog slechts zelden worden op fiscale wijze de kosten verhaald voor het aansluiten van bestaande panden op het gemeentelijke rioolnet. In die sporadische gevallen voorziet de verordening rioolaansluitrecht in een eenmalige heffing. De belasting wordt geheven van de aanvrager van de dienst.

Lijkbezorgingsrechten
Op basis van deze belastingverordening worden rechten geheven voor het gebruik van de gemeentelijke begraafplaatsen en de daarmee samenhangende diensten. Zowel het gebruik als de aard van de af te nemen diensten kennen veel verschijningsvormen, die in de bij de verordening behorende tarieventabel met naam en toenaam limitatief zijn genoemd.

Tarievenbeleid

• Voor zover geen ander beleid of andere overwegingen gelden, worden de tarieven van de belastingen, heffingen en rechten verhoogd met de stijging van het consumentenprijsindexcijfer. Voor het jaar 2024 is daarbij uitgegaan van een inflatiepercentage van 3,2 %, gebaseerd op de geharmoniseerde consumentenprijsindex (HICP) van het Centraal Planbureau.
• Voor de afvalstoffen- en rioolheffing wordt een kostendekking aangehouden van 100%. 
•  Voor de toeristen- en parkeerbelastingen geldt, dat zij dienen als instrumentarium en daarmee als onderdeel van een veel meer omvattend beleid over toerisme en de bereikbaarheid van winkelkernen. De tariefontwikkelingen van die belastingen zijn dan ook zelden autonoom, maar vaak gekoppeld aan de gewenste richting op genoemde beleidsterreinen. In onderhavig jaar is er geen tariefstijging aangehouden.
• De inwerkingtreding van de Omgevingswet en de hiermee gepaarde overwegingen en eventuele onzekerheden leiden ertoe dat voor het jaar 2024 geen sprake is van 100% kostendekkendheid (uit voorzichtigheidsprincipe). Voor de leges is aansluiting gezocht bij het ANG-model.
• Het tarief voor de reclamebelasting is vastgesteld op € 485. Dit is een vast bedrag, tenzij het bestuur van de stichting met een voorstel komt om het tarief te verhogen. 

Kwijtscheldingsbeleid
Met het hanteren van een kwijtscheldingsregeling geeft de gemeente een deel van zijn burgers de mogelijkheid om voor een lagere belastingaanslag in aanmerking te komen. De ruimte om een eigen gemeentelijk kwijtscheldingsbeleid te voeren is beperkt. De criteria waaraan kwijtscheldingsverzoeken getoetst worden, zijn op rijksniveau vastgesteld. Wel mogen gemeenten zelf bepalen van welke belastingen zij kwijtschelding verlenen en welk deel van de belastingaanslag wordt kwijtgescholden.

De aanslagen onroerendezaakbelastingen, afvalstoffenheffing en rioolheffing komen in principe voor kwijtschelding in aanmerking. De gemeente Noardeast-Fryslân maakt gebruik van de ruimst mogelijke normen voor kwijtschelding, te weten de 100% bijstandsnorm en 100% AOW-norm. 
Dit geldt tevens voor de vermogenstoets, waarbij ook de ruimst mogelijke extra vermogensvrijstelling gehanteerd wordt. 
Voor het belastingjaar 2024 is een bedrag van € 360.000 kwijtgescholden. Begroot was € 500.000. Dit totaalbedrag is nagenoeg gelijk toe te kennen aan de afvalstoffenheffing en ook rioolheffing.

In de begroting wordt jaarlijks een beeld geschetst van de te verwachten opbrengsten van de belastingen, rechten en heffingen en in de jaarrekening een beeld van de daadwerkelijk gerealiseerde bedragen. In onderstaande tabel is een overzicht opgenomen van die begrote en gerealiseerde opbrengsten voor het jaar 2024.

Opbrengsten belastingen (bedragen x  € 1.000)

Leges (bedragen x  € 1.000)

Voor een beeld van de lokale lastendruk van Noardeast-Fryslân in vergelijking met andere gemeenten, gebruiken we de cijfers die zijn ontleend aan de “Coelo Atlas van de lokale lasten 2024”. Daarbij maken we onderscheid tussen de ontwikkeling van de woonlasten voor de eigenaar-bewoner en de huurder. En daarbinnen weer tussen een- en meer-persoonshuishoudens. Het Coelo berekent tegenwoordig de woonlasten over de gemiddelde WOZ-waarde per gemeente van de koopwoningen. Voorheen werd  uitgegaan van de gemiddelde waarde van koop- en huurwoningen tezamen. De gemidddelde woningwaarde waar het Coelo mee rekent ligt dus hoger dan de gemiddelde woningwaarde die de gemeente gebruikt om de tarieven te berekenen. Volgens het Coelo is de gemiddelde WOZ-waarde 2024 van koopwoningen in de gemeente Noardeast-fryslân € 314.000.

Landelijk beeld
Een meerpersoonshuishouden met een eigen woning betaalde in 2024 gemiddeld € 994 aan de gemeente. Een stijging met 6,1 % ten opzichte van 2023.

Huurders betaalden gemiddeld € 457 aan de gemeente. Dat is 3,2% meer dan in 2023.  

Lokaal beeld
In onderstaande tabellen zijn de gemiddelde woonlasten van Noardeast-Fryslân voor het jaar 2024 weergegeven en de plek van de gemeente binnen de provinciale rangorde. Ook is zowel in euro’s als procentueel de afwijking ten opzichte van het Friese gemiddelde opgenomen.

Woonlasten 2024 eigenaar - bewoner

De provinciale rangorde is in 2024 in vergelijk met 2023 iets gewijzigd. Van de 18 gemeenten binnen de provincie staat Noardeast-Fryslân op plek 10 (was 11). Nummer 1 heeft de laagste woonlasten (Ameland)
en nummer 18 de hoogste (Achtkarspelen).

Woonlasten 2023 huurder

Ook voor de huurder met een meerpersoonshuishouden geldt, dat de provinciale positie in 2024 ten opzichte van 2023 is gewijzigd. Van plek 16 naar 11. Nummer 1 heeft de laagste woonlasten (Weststellingwerf) en
nummer 18 de hoogste (Waadhoeke). Ook is de landelijk positie verbeterd. Daar is de gemeente in de rangorde van “goedkoopste” gemeenten gestegen van plek 249 naar plek 188. 

De Gemeente Noardeast-Fryslan acht het wenselijk om risico's die van invloed zijn op de bedrijfsvoering beheersbaar te maken. Door inzicht in de risico's wordt de organisatie in staat gesteld om op verantwoorde wijze besluiten te nemen, zodat de risico’s nu en de risico’s gerelateerd aan toekomstige investeringen in verhouding staan tot de vermogenspositie van de organisatie. Om inzicht in de risico’s van de gemeente te kunnen verkrijgen is er een risico-inventarisatie uitgevoerd. Hieronder wordt verslag gedaan van de resultaten van de risico-inventarisatie. Op basis van de geïnventariseerde risico’s is het weerstandsvermogen berekend.

Om de risico's van de gemeente in kaart te brengen is een risico-inventarisatie uitgevoerd in samenwerking met de betrokken medewerkers uit de organisatie. Hierbij is gebruik gemaakt van het softwareprogramma NARIS waarmee risico's systematisch in kaart kunnen worden gebracht en beoordeeld. Uit de inventarisatie zijn 44 risico's in beeld gebracht. In het onderstaande overzicht wordt de top 10 van deze risico’s gepresenteerd die de hoogste bijdrage leveren aan de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit. Deze top 10 risico’s bepalen gezamenlijk voor 86% het noodzakelijke weerstandsvermogen. 

Met deze risico-inventarisatie wordt er meer inzicht in de aanwezige risico’s gegeven en stelt organisatie en bestuur in staat beter te sturen op de beheersing van risico’s en te bepalen welk weerstandsvermogen nodig is om financiële schade voortkomend uit risico’s te ondervangen. In tabel 1 treft u een overzicht aan van de top-10 risico’s van de gemeente Noardeast-Fryslân.

Tabel 1: belangrijkste financiële risico's

Op basis van de ingevoerde risico's is een risicosimulatie in NARIS uitgevoerd. De risicosimulatie is toegepast omdat het reserveren van het maximale bedrag niet nodig is. De risico's zullen immers niet allemaal tegelijk en in hun maximale omvang optreden. Tabel 2 toont de resultaten van de risicosimulatie.

Tabel 2: Benodigde weerstandscapaciteit bij verschillende zekerheidspercentages

Uit de grafiek en de bijbehorende tabel volgt dat 90% zeker is dat alle risico's kunnen worden afgedekt met een bedrag van afgerond € 7.900.000 (benodigde weerstandscapaciteit).

Beschikbare weerstandscapaciteit
De beschikbare weerstandscapaciteit van Gemeente Noardeast-Fryslan bestaat uit het geheel aan middelen dat de organisatie daadwerkelijk beschikbaar heeft om de risico's in financiële zin af te dekken. In het geval van de gemeente Noardeast-Fryslân is dat de Algemene reserve en de post onvoorzien.

Relatie benodigde en beschikbare weerstandscapaciteit
Om te bepalen of het weerstandsvermogen toereikend is, dient de relatie te worden gelegd tussen de financieel gekwantificeerde risico's en de daarbij gewenste weerstandscapaciteit en de beschikbare weerstandscapaciteit. De benodigde weerstandscapaciteit die uit de risicosimulatie voortvloeit kan worden afgezet tegen de beschikbare weerstandscapaciteit. De uitkomst van die berekening vormt het weerstandsvermogen. 

Ratio weerstandsvermogen = Beschikbare weerstandscapaciteit                 € 25.300.000

                                                                     _____________________________________ =            ________________ = 3,20

                                                                    Benodigde weerstandscapaciteit                  €  7.900.000

De normtabel hieronder is ontwikkeld in samenwerking met de Universiteit Twente. Het biedt een waardering van de berekende ratio.

Het weerstandsvermogen valt in klasse A. Dit duidt op een uitstekend weerstandsvermogen. Echter, het weerstandsvermogen alleen zegt niet zoveel over de financiële positie van de gemeente. Om een beter beeld te krijgen van de financiële positie moeten verschillende kengetallen, opgenomen onder het kopje ‘Kengetallen’ in samenhang beoordeeld worden. Alleen gezamenlijk en in hun onderlinge verhouding geeft dit een goed beeld van de actuele financiële positie.

Kengetallen zijn getallen die de verhouding uitdrukken tussen bepaalde onderdelen van de begroting of de balans en kunnen helpen bij de beoordeling van de financiële positie van gemeenten. Om dit te bereiken is de BBV op dit onderdeel aangepast en wordt deze paragraaf uitgebreid met de volgende kengetallen voor:

-    Netto schuldquote;
-    Solvabiliteitsratio;
-    Grondexploitatie;
-    Structurele exploitatieruimte;
-    Belastingcapaciteit.

Deze kengetallen maken inzichtelijk over hoeveel (financiële) ruimte de gemeente beschikt om structurele en incidentele lasten te kunnen dekken of opvangen. Ze geven zodoende inzicht in de financiële weerbaar- en wendbaarheid van de gemeente.

Op grond van het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV) worden in de begroting in afzonderlijke paragrafen beleidsrichtlijnen vastgelegd over relevante beheersmatige aspecten. In de beheers verordening naar artikel 212 van de Gemeentewet geeft de raad het kader aan.

In het Treasurystatuut van de gemeente Noardeast-Fryslân, staan de uitgangspunten en doelstellingen voor het treasurybeleid vermeld. De geplande uitvoering van het treasurybeleid is weergegeven in de paragraaf financiering.

Wet HOF
In de wet Houdbare Overheids Financiën (wet HOF) worden de Europese normen verankerd voor de hoogte van de overheidsschuld en de jaarlijkse groei van de overheidsschuld. Die normen raken ook gemeenten, omdat de gemeenteschulden en financieringstekorten van gemeenten meetellen in de overheidsschuld van Nederland. Elke gemeente heeft een individuele EMU-referentiewaarde. Deze is afgeleid van het plafond voor het EMU-saldo van de gezamenlijke gemeenten. De VNG adviseert gemeenten om niet te sturen op deze EMU-referentiewaarde. Dat verhindert een uitruil van plussen en minnen tussen gemeenten ten opzichte van de individuele EMU-referentiewaarde en leidt mogelijk tot een onnodig uitstel van investeringen door gemeenten. In plaats daarvan kunnen gemeenten beter sturen op de ontwikkeling van de hoogte van de schuld. Als gemeente Noardeast-Fryslân hebben wij aandacht voor de schuldpositie van onze gemeente via de jaarstukken en begroting en de daarin verplicht opgenomen paragraaf Financiering. Daarbij dient opgemerkt te worden dat de gemeente Noardeast-Fryslân geen specifiek schuldenbeleid heeft.

De gemeente Noardeast-Fryslân heeft 12.358.360 m2 openbare ruimte in beheer. Er vinden veel activiteiten plaats, zoals wonen, werken en recreëren. Voor deze activiteiten zijn veel gemeentelijke kapitaalgoederen nodig, zoals wegen, riolering, kunstwerken, (zoals bruggen, tunnels en kademuren) groen, verlichting en gebouwen. In deze paragraaf wordt ingegaan op de manier waarop Noardeast-Fryslân omgaat met het onderhoud van deze kapitaalgoederen. Onderhoud van kapitaalgoederen beslaat een substantieel deel van de begroting en een integraal overzicht is belangrijk voor een goed inzicht in de financiële positie van de gemeente.

De gemeente Noardeast-Fryslân heeft ruwweg de volgende arealen in onderhoud:

Stand van zaken onderhoudsplannen kapitaalgoederen

In juni 2021 heeft de raad de nota kapitaalgoederen vastgesteld. In de nota kapitaalgoederen staat het beleidskader beschreven voor het onderhouden van de kapitaalgoederen inclusief de financiële consequenties. Ook zijn de vervangingsinvesteringen in beeld gebracht en zijn er voorzieningen ingesteld voor het groot onderhoud. De financiële consequenties zijn verwerkt in de begroting van 2022 en verder. 

In de tabel hieronder een weergave van de stand van zaken over de beleid/ beheerplannen.

De raad heeft bij het vaststellen van de Nota kapitaalgoederen, middels een amendement, besloten het onderhoudsniveau voor de wegen en voor het groen vast te stellen op het niveau Basis, voor de gebouwen conditiescore 4, voor de kunstwerken, straatverlichting en baggeren een instandhoudingsniveau te hanteren met als toelichting; 

Het voorgestelde onderhoudsniveau van bovengenoemde onderdelen minimaal op het huidige niveau instant te houden. Dit om kapitaalvernietiging tegen te gaan. Gedurende de volgende 4-5 jaar toewerken naar een basis-onderhoudsniveau om stapsgewijs het onderhoudsniveau laag te vervangen. Hiervoor middelen te reserveren die elders binnen de gemeentelijke financiën vrijkomen.

In de begroting 2022 en verder, zijn de financiële consequenties opgenomen voor onderhoudsniveau Basis voor wegen en voor onderhoudsniveau Laag voor Groen, voor de gebouwen het onderhoudsniveau conditiescore 4 en voor de kunstwerken en waterwegen een instandhoudingsniveau. 

Om binnen 4 jaar voor groen het kwaliteitsniveau van Laag naar Basis te brengen, zal onderzocht worden waar nog bezuinigd kan worden door bijvoorbeeld (groen)areaal om te vormen of af te stoten. Deze bezuiniging kan op andere plaatsen gebruikt worden om een hoger onderhoudsniveau te realiseren zodat bij het groen toegewerkt kan worden naar onderhoudsniveau Basis.

Dit wordt op de volgende wijze aangepakt: per dorp/ wijk de mogelijkheden in beeld te brengen waar bezuinigd kan worden door bijvoorbeeld omvorming. Bij het in beeld brengen van de mogelijkheden zal er ook gekeken worden naar mogelijkheden om de biodiversiteit te vergroten. De besparing die ontstaat te gebruiken om op andere plaatsen de onderhoudskwaliteit te verhogen. De voorstellen zullen besproken worden met de dorpen/ wijken. Met de periodieke beeldkwaliteit schouw zullen de effecten hiervan in beeld worden gebracht.

Beleidskader verhardingen
De wegen worden op het onderhoudsniveau onderhouden zoals vastgesteld in de nota kapitaalgoederen. Dit is het onderhoudsniveau Basis. Ook zijn de investeringen voor de komende jaren in beeld gebracht die onlosmakelijk verbonden zijn met het kapitaalgoed. Vanaf 2022 is er extra budget voor onkruidbestrijding meegenomen in de begroting zodat de onkruidbestrijding op het niveau Basis is te onderhouden. Ook zijn de volgende kosten meegenomen in het plan:

•    “opfrissen” van wegmarkering 
•    onderhoud en vervanging van ANWB-bewegwijzering 
•    de kosten voor de wegeninspecties 

Onderhoud verhardingen
Een maal per 2 jaar wordt er een visuele weginspectie uitgevoerd ten behoeve van het vaststellen van het groot onderhoud. De inspectiegegevens worden ingebracht in een geautomatiseerd wegbeheersysteem. De onderhoudsstrategieën voor de wegverhardingen zijn gestoeld op de landelijk toegepaste methodiek (gedragsmodellen) van het CROW (kenniscentrum voor verkeer, vervoer en infrastructuur). 
Binnen de uitvoering van het onderhoud is een tweedeling aangebracht tussen groot en klein onderhoud. Het klein onderhoud wordt uitgevoerd door het cluster Gemeentewurk en het groot onderhoud wordt uitbesteed aan aannemers. Het klein onderhoud aan verharding betreft het herstel van elementenverhardingen. Dit klein onderhoud wordt uitgevoerd naar aanleiding van eigen constatering, na meldingen van burgers/ bedrijven of na opmerkingen die worden gemaakt tijdens het schouwen van de openbare ruimten. 
Het groot onderhoud is via onderhoudsbestekken door aannemers uitgevoerd onder regie van Cluster Iepenbiere Romte. 

Onkruidbestrijding op verhardingen
De onkruidbestrijding op verharding binnen de bebouwde kom is uitbesteed aan een aannemer. Cluster Gemeentewurk geeft uitvoering aan de onkruidbestrijding op verhardingen buiten de bebouwde kom, rondom het gemeentehuis en gemeentewerven en op begraafplaatsen.

Beleidskader openbare verlichting
De Openbare verlichting wordt op het onderhoudsniveau onderhouden zoals vastgesteld in de nota kapitaalgoederen. Dit is een instandhoudingsniveau waarbij geen kapitaalvernietiging plaats vindt. Ook zijn de investeringen voor de komende jaren in beeld gebracht die onlosmakelijk verbonden zijn met het in de stand van het kapitaalgoed. De besparing op energie en onderhoud door “verledden” is meegenomen. De kosten voor periodieke reiniging van armatuur is meegenomen. Kosten voor het reinigen van masten is niet meegenomen.
Het planmatig vervangen van armaturen door LED-armaturen leidt tot een besparing op onderhoud en energie. Bij LED-armaturen hoeven periodiek geen lampen vervangen te worden en is er ook geen uitval van lampen meer. LED-armaturen hebben een lager vermogen dan conventionele armaturen, waardoor er minder energie verbruikt wordt. Dit sluit ook aan op duurzaamheidsdoelstellingen van de gemeente, zonder dat dit een extra investering vraagt.

Onderhoud Openbare verlichting 
Inspectie of schouw van de openbare verlichting vindt niet (meer) plaats. Storingen worden opgelost op basis van meldingen (piepsysteem). De vervangingen van masten en armaturen geschiedt op basis van leeftijd. Met de nota kapitaalgoederen is de vervangingsbehoefte in beeld gebracht. 

Beleidskader openbaar groen
Het Openbaar groen wordt onderhouden op het onderhoudsniveau zoals vastgesteld in de nota kapitaalgoederen. Dit is het onderhoudsniveau Basis. Het oude onderhoudsniveau was Laag. De raad wil gedurende de volgende 4-5 jaar toewerken naar een basis-onderhoudsniveau om stapsgewijs het onderhoudsniveau laag te vervangen. Dit wordt gedaan door in beeld te brengen waar er met afstoten en/ of omvormen bezuinigd kan worden. Deze besparing zal ingezet worden om op andere plaatsen een hoger niveau te realiseren. Ook worden jaarlijks de investering met betrekking tot vervanging in beeld gebracht om zo de onderhoudsopgave in beeld te houden. 

Onderhoud openbaar groen

Het onderhoud van openbaar groen wordt voor het grootste deel uitgevoerd door het Cluster Gemeentewurk. 
Onderhoudswerkzaamheden bestaan in hoofdzaak uit schoffelen, spitten, snoeien, maaien, bemesten, inboet, onkruidbestrijding, mollenbestrijding, doorspuiten drains, onderhoud bestrating, onderhoud hekwerken/rasters, reconstructie en onderhoud (bos)plantsoen. Een groot deel van de eenvoudige repeterende groenonderhoudswerkzaamheden wordt verricht door gedetacheerde medewerkers van Dokwurk. 
Gemeentewurk verzorgt ook het maaien van de bermen buiten de bebouwde kom. Een deel van de bermen wordt ecologisch beheerd, al dan niet met behulp van derden (aannemer/ lokale boeren). 

Komende jaren is het de bedoeling om een groot deel van de bermen ecologisch te gaan beheren. Deze taken worden beleidsmatig ondersteund door Cluster Iepenbiere Romte net als het hekkelen buiten de bebouwde kom en grootschalige groen vervangingen/investeringen. 

Groen en speelvoorzieningen
Het dagelijks onderhoud van het openbaar groen wordt volgens onderhoudsschema’s op het vastgestelde onderhoudsniveau onderhouden. Het onderhoudsniveau wordt geborgd via een doorlopende kwaliteitsschouw van de openbare ruimte waardoor tijdig kan worden bijgestuurd. Het groot onderhoud en de vervangingen worden uitgevoerd naar aanleiding van cyclische inspecties. De speeltoestellen worden viermaal per jaar geïnspecteerd. Aan de hand van deze inspecties wordt onderhoud uitgevoerd en worden speeltoestellen en veiligheidsondergronden vervangen. De financiering van het plaatsen van nieuwe toestellen (vervanging) wordt verzorgd door de speeltuincommissie, dorpsbelang of door de wijkraad. Dit in verband met het verkrijgen van subsidie. 

Beleidskader kunstwerken
De kunstwerken worden op het onderhoudsniveau onderhouden zoals vastgesteld in de nota kapitaalgoederen. Dit is een instandhoudingsniveau waarbij geen kapitaalvernietiging plaats vindt. Ook zijn de investeringen voor de komende jaren in beeld gebracht die onlosmakelijk verbonden zijn het kapitaalgoed.

Onderhoud kunstwerken

Voor de beweegbare bruggen, grote vaste bruggen en de kademuren is er een vast onderhoudsschema voor schilderwerk en kleine reparaties. Jaarlijks worden alle beweegbare bruggen geïnspecteerd. Uit deze inspectie wordt een planning opgesteld voor het groot onderhoud en de vervanging.
Het Cluster Iepenbiere Romte verzorgt de beleidsmatige ondersteuning van het onderhoud van kunstwerken. Daarnaast verzorgt zij het groot onderhoud. Dagelijks onderhoud en kleine reparaties worden verzorgd door het Cluster Gemeentewurk.

Het beleid en de ontwikkelingen op het gebied van riolering ligt vast in Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP). In december 2021 is er een nieuw vGRP vastgesteld. Wettelijke kaders voor het GRP worden gevormd door de Wet Milieubeheer en de Waterwet. De Gemeentewet doet (o.a.) uitspraken over de rioolheffing. In de Wet Milieubeheer is geregeld dat de gemeenteraad een GRP telkens voor een daarbij vast te stellen periode vaststelt. Het is een beleidsmatig en financieel document over de gemeentelijke watertaken en een hulpmiddel om goede beleidsafwegingen te maken op het terrein van de zorgplichten voor afvalwater, hemelwater en grondwater in relatie tot de bescherming van de bodem- en waterkwaliteit. De zorg voor water en riolering is een voortdurend proces dat door ontwikkelingen in de tijd moet worden aangepast. Volgens de huidige wetgeving, vastgelegd in de Waterwet en de wet Milieubeheer, is ervoor de gemeente sprake van drie zorgplichten:

• de zorgplicht voor de inzameling en het transport van stedelijk afvalwater;
• de zorgplicht voor het afvloeiende hemelwater;
• de zorgplicht ter voorkoming van structureel nadelige gevolgen van het grondwater.

Uitvoering van de maatregelen uit het vGRP zorgt ervoor dat de inzameling en het transport van afvalwater effectief blijft verlopen. Hiermee wordt voorkomen dat er schade aan het milieu ontstaat, er overlast voor de bewoners is en dat de volksgezondheid wordt gewaarborgd. Verder wordt ervoor gezorgd dat hemelwater, voor zover particulieren dat niet zelf kunnen, goed wordt ingezameld en verwerkt en dat inwoners weten waar ze met grondwatervragen terecht kunnen.

Onderhoud rioleringen
Het dagelijks beheer en onderhoud aan de riolering wordt uitgevoerd door het Cluster Gemeentewurk. Grootschalig onderhoud, inspectie en vervangingen worden gerealiseerd door het Cluster Iepenbiere Romte. Ook verzorgt het Cluster Iepenbiere Romte de beleidsmatige aspecten en bewaakt het hydraulisch en hygiënisch functioneren van de riolering. Het dagelijks onderhoud bestaat uit een groot aantal werkzaamheden waaronder; legen van straat en trottoirkolken, reinigen van leidingen, vegen van goten, inspectie en onderhoud van pompen en gemalen, reparatie van kleinere lekkages, etc. Vrijkomend slib uit onderhoud werkzaamheden wordt afgevoerd naar Omrin. Groot onderhoud aan en vervangingen van de riolering wordt uitgevoerd op basis van inspecties van het riool. Inspectie gegevens worden bijgehouden in een beheersysteem op basis waarvan jaarlijks het vervangingsprogramma wordt opgesteld. Naast vervangingen worden ook optimalisaties doorgevoerd. Hierbij valt te denken aan het ombouwen van verbeterd gescheiden stelsels en hydraulische aanpassingen van het stelsel en het afkoppelen van regenwater.

Beleidskader waterwegen

De waterwegen worden op het onderhoudsniveau onderhouden zoals vastgesteld in de nota kapitaalgoederen. Dit is een instandhoudingsniveau waarbij geen problemen ontstaan. De onderhoudsplanning voor het baggeren is voor een groot deel gebaseerd op een cyclische planning. In 2021/ 2022 zijn peilingen uitgevoerd. Op basis hiervan is de cyclische planning aangepast. 

Onderhoud van waterwegen is te verdelen in watervoerendheid en bevaarbaarheid. Ten aanzien van watervoerendheid moeten alle gemeentelijke watergangen voldoen aan de keur van het waterschap. Hiertoe worden de sloten uitgemaaid. Incidenteel moet er worden gebaggerd.

Bevaarbare waterwegen worden in beginsel vastgelegd in het Provinciaal Verkeer en Vervoersplan (PVVP).

Onderhoud waterwegen
Voor het hekkelen van waterwegen (betreft voornamelijk bermsloten) wordt getracht zo veel mogelijk afspraken te maken met eigenaren van aanliggende percelen waarbij de gemeente hekkelt en de eigenaren van de aanliggende percelen het hekkelmateriaal ontvangt. In een aantal gevallen zijn er hekkelcontracten met de aanliggende grondeigenaar afgesloten. In deze gevallen wordt de gehele sloot gehekkeld door de aanliggende eigenaar tegen een bepaalde vergoeding. 

Overdracht stedelijk water
Wetterskip is waterbeheerder voor alle het stedelijk water (binnen de bebouwde kom). Gemeente voert wel dagelijks/ jaarlijks onderhoud uit (hekkelen) aan hoofd- en secundaire watergangen voor het Wetterskip en krijgt de kostprijs hiervan vergoed. Baggeren van hoofd- en secundaire watergangen onder OSW is voor het Wetterskip. Voor vijvers binnen de bebouwde kommen ontvangt de gemeente jaarlijks een vast bedrag om jaarlijks te hekkelen/ maaien (indien noodzakelijk) en om periodiek te baggeren. 

De gebouwen worden op het onderhoudsniveau onderhouden zoals vastgesteld in de nota kapitaalgoederen. Dit is het onderhoudsniveau conditiescore 4. Ook zijn de investeringen voor de komende jaren in beeld gebracht die onlosmakelijk verbonden zijn met het kapitaalgoed. Gebouwen waarvan de toekomstige bestemming onzeker is, worden alleen wind en waterdicht gehouden. Bijvoorbeeld een aantal gebouwen op de gemeentelijke werf in Dokkum.

Alle gebouwen worden tweejaarlijks geïnspecteerd waarna de planningen worden geactualiseerd. Het zwembad wordt jaarlijks geïnspecteerd. Op basis van de conditiescore volgens NEN2767 zal het benodigde onderhoud worden uitgevoerd. In het kader van duurzaamheid is bij het beheer en onderhoud van de gebouwen het doel om het energieverbruik te verlagen. Het onderhoud aan de gemeentelijke gebouwen wordt grotendeels in eigen beheer uitgevoerd. Voor grootschalig of specialistisch onderhoud worden derden ingeschakeld.

Onderhoud onderwijsgebouwen
Voor het onderhoud aan de schoolgebouwen is een meerjarig onderhoudsplan met de schoolbesturen opgesteld. Door een wetswijziging zijn de taken en budgetten voor het buitenonderhoud en aanpassingen van schoolgebouwen per 2015 overgeheveld van de gemeente naar de schoolbesturen. Door deze wijziging wordt de gemeente gekort op de algemene uitkering en komt de verplichting van het onderhoud voor de schoolgebouwen te vervallen.

Onderhoud sportaccommodaties
De gebouwen voor sportaccommodaties in de gemeente Noardeast-Fryslân, die in eigendom zijn van de gemeente, vallen onder het meerjarig planmatig onderhoudsprogramma.

Beeldkwaliteit

Vijfmaal per jaar wordt er een beeldkwaliteit schouw uitgevoerd volgens de CROW-publicatie 223. Deze beeldkwaliteitsschouw heeft betrekking op groen en wegen. Bij deze schouwrondes worden er op willekeurig gekozen plaatsen geïnspecteerd waarbij wordt gekeken naar wat de beeldkwaliteit is ten opzichte van de vastgestelde kwaliteit. Naast beeldkwaliteit worden er ook technische inspecties uitgevoerd. De beeldkwaliteit zegt nog niets over de technische kwaliteit.

Het uitgangspunt van het beheren van de kapitaalgoederen is een cyclische aanpak mede gebaseerd op het Besluit Begroten en Verantwoorden (BBV) 

Het Cluster Gemeentewurk voert een groot deel van de werkzaamheden uit die invloed hebben op de beeldkwaliteit. In 2018 is er begonnen met een inhaalslag met het planmatig groot snoeionderhoud bij bosplantsoenen en heesters. In 2024 zal verder worden gekeken hoe uitvoeringsprocessen beter afgestemd kunnen worden op het vastgestelde integrale kwaliteitsbeeld.

Waterwegen
•    Baggeren op verschillende locaties. 

Straatverlichting:
•    Vervanging van 137 armaturen voor Led armaturen 
•    Vervanging van 32 masten 

Wegen:
•    Kerkstraat Marrum
•    Woudweg (zz&Doelstien) Dokkum

Groen:
•    Vervangen kunstgrasveld in Hallum, Blija, Burdaard en Kollum. 
•    Rondweg West Rotonde Ee brug - Sionsberg (samen met verkeer en verhardingen/ riolering)
•    Diverse renovaties plantvakken volgens technische schouw gehele gemeente
•    Essentaksterfte vervangen van bomen in het landschap voormalig Ferwerderadiel/ Dongeradeel
•    Exotenbestrijding/ beheer (Jap. Duizendknoop)

De term ‘bedrijfsvoering’ verwijst naar de inzet van bedrijfsmiddelen om de bedrijfsdoelen te behalen. Die bedrijfsmiddelen zijn: personeel, informatie, organisatie, financiën, automatisering, communicatie, huisvesting (‘PIOFACH’), aangevuld met juridisch en inkoop. 

Deze paragraaf heeft betrekking op de gehele ambtelijke organisatie. Naast werk voor Noardeast-Fryslân (het overgrote deel) verrichten wij ook ik beperkte mate diensten voor de gemeenten Dantumadiel en Schiermonnikoog. Hiervoor vindt verrekening van kosten plaats op basis van een dienstverleningsovereenkomst. In deze paragraaf worden de volgende onderwerpen behandeld: 

• Ontwikkeling personele bezetting
• Bedrijfsvoeringsbegroting
• Opheffen Centrumregeling Noardeast-Fryslân en Dantumadiel
• Huisvesting
• Ontwikkeling risicomanagement en interne controle
• Fraude en integriteit
• Continuïteit
• Openbaarheid
• Rechtmatigheidsverantwoording

Het aantal FTE bezetting per 31 december 2024 bedraagt 543 FTE en wordt gelimiteerd door de begroting en het formatieplan. 

Wij registreren de externe capaciteit die wordt ingehuurd dan wel de inhuur op projectbasis alleen in absolute aantallen. Op 31 december 2024 werden, buiten de specifieke projecten, 94 medewerkers ingehuurd.

We merken een toename in inhuur als gevolg van de krapte op de arbeidsmarkt. Ook inhuur is als gevolg van de krapte op de arbeidsmarkt in sommige gevallen lastig te realiseren. Dit kan ook effect hebben op de kwaliteit van de dienstverlening.  

De bedrijfsvoeringsbegroting bestaat hoofdzakelijk uit loonkosten en personeel gerelateerde budgetten. Daarnaast maken de budgetten voor automatisering, tractie, facilitaire zaken, overige dienstverlening en enkele projecten hier onderdeel van uit. De baten en lasten van de bedrijfsvoeringsbegroting worden verdeeld over de verschillende programma's, afhankelijk van waar de baten en lasten betrekking op hebben. In onderstaande tabel worden de verschillende onderdelen uit de bedrijfsvoeringsbegroting weergegeven. Als bepaalde onderdelen van de bedrijfsvoeringsbegroting sterk afwijken, wordt er een korte toelichting gegeven.

De overschrijding op de personeel gerelateerde budgetten is onder andere veroorzaakt door kosten voormalig personeel (voor de kosten van WW-uitkeringen is de gemeente eigen risicodrager) , kosten cursussen en conferenties, Arbo kosten, en mutaties in de voorziening verlofsparen.  De onderschrijding op de automatisering budgetten is te verklaren omdat er in het jaar na de ontvlechting enige tijd onzekerheid was over de kosten. Er werd rekening gehouden met hogere kosten, maar deze bleken uiteindelijk mee te vallen; onder andere als gevolg van projecten die later zijn gestart waardoor de hieruit voortvloeiende structurele kosten er nog niet waren in 2024. De overschrijding bij overige dienstverlening is ontstaan door een onjuiste raming van de DVO Dantumadiel baten. De onderschrijding op de projecten is grotendeels veroorzaakt doordat projecten zijn uitgesteld als gevolg van capaciteitsgebrek bij ICT-leveranciers. 

Opheffen Centrumregeling Noardeast-Fryslân en Dantumadiel

Voor de nog te verwachten kosten voor 2024 is in de jaarrekening 2023 een voorziening opgenomen voor de financiële afronding van de Opheffing Centrumregeling Noardeast-Fryslân en Dantumadiel van € 978.000.  Het resterende saldo in 2024 van deze voorziening is € 522.000. Dit bedrag is 50/50 verdeeld tussen Noardeast-Fryslân en Dantumadiel.

Als gevolg van de ontvlechting van personeel is er een gemiddelde overbezetting over 2024 van 16,64 fte ontstaan. Deze overbezetting wordt voor 73,44% door Noardeast-Fryslân betaald, en voor 26,56% door Dantumadiel. Deze verdeling is gebaseerd op het verdeelpercentage dat in 2023 werd gebruikt om de kosten van de bedrijfsvoeringsbegroting te verdelen tussen Noardeast-Fryslân en Dantumadiel.

In 2024 heeft de ontwikkeling van een aantrekkelijke en functionele centrale locatie voor de gemeenteraad, het college en het ambtelijk apparaat in Dokkum een belangrijke rol gespeeld op de agenda.

De voorbereidende werkzaamheden voor de ver- en nieuwbouw van de bouwdelen A en B zijn in 2024 gestart en zullen resulteren in een concrete kredietaanvraag aan de gemeenteraad. Voor de monumentale bouwdelen wordt groot onderhoud uitgevoerd. Voor bouwdeel B is nieuwbouw op dezelfde locatie noodzakelijk. In dit kader is een herijking van het Programma van Eisen uitgevoerd. Dit was nodig om het programma beter af te stemmen op het beoogde gebruik van de bouwdelen A en B, om de gevolgen van de ontvlechting helder te krijgen en om leerpunten uit de realisatie van bouwdeel C te verwerken.

Na deze herijking is het ontwerpteam aanbesteed. De aanbesteding hiervan is naar voren gehaald om een nauwkeurigere kosteninschatting te kunnen maken. De volgende stap is het aanvragen van een uitvoeringskrediet, dat in 2025 ter goedkeuring aan de gemeenteraad  word voorgelegd. Vervolgens wordt gestart met het proces om van schetsontwerp naar een definitief ontwerp te komen, waarna de aanbesteding van een aannemer en installateur plaatsvindt. Dit leidt uiteindelijk tot de daadwerkelijke start van de ver- en nieuwbouw.

Volgens de bijlage “Staat van investeringen” is voor de nieuwbouw van bouwdeel B een totaalbudget van € 5,7 miljoen gereserveerd voor de jaren 2024, 2025 en 2026. Voor de revitalisering van de gebouwdelen A1 en A2 is in totaal € 2,6 miljoen begroot. Daarnaast is een bedrag van € 0,6 miljoen opgenomen voor de inrichting van de gebouwen.

Ontwikkelagenda control

Net als voorgaande jaren is in 2024 aandacht gegeven aan de beheersing van de financiële processen. Concern control gaat daartoe het gesprek aan met de clusters over de met de processen samenhangende risico’s met het doel beheersingsmaatregelen te treffen om te voorkomen dat de risico’s leiden tot fouten of nadelen. Het gaat hier bijvoorbeeld om rechtmatigheidsrisico’s, het niet volledig in rekening brengen van belastingen of leges, het risico op fraude etc. Deze gesprekken worden gevoerd met de clusters die een verantwoordelijkheid hebben voor een financieel proces om te bekijken of de processen in opzet goed geregeld zijn. Om na te gaan of het in de praktijk ook zo werkt worden dossiercontroles uitgevoerd door collega’s van medewerkers uit de teams die er uitvoering aan geven. Concern control begeleidt dit, is verantwoordelijk voor de kwaliteitsborging en rapporteert aan het management en de directie over de resultaten. De rapportages worden gebruikt door de accountant om het college te adviseren over de interne beheersing en een conclusie te trekken over de getrouwheid van de jaarrekening en de rechtmatigheid van de beheershandelingen ten behoeve van de gemeenteraad.

Collegeverklaring financiële rechtmatigheid

Vanaf het verantwoordingsjaar 2023 is de collegeverklaring voor de financiële rechtmatigheid ingevoerd, waarbij het college een verklaring geeft over de rechtmatigheid. De accountant geeft alleen nog maar een verklaring af voor de getrouwheid en onderzoekt daarbij ook de getrouwheid van de collegeverklaring. De collegeverklaring heeft niet alleen betrekking op de financieel rechtmatige toepassing van de regels uit de verordeningen maar ook op de begrotingsrechtmatigheid en mogelijk misbruik door derden van gemeentelijke voorzieningen.   Concern control bereidt de collegeverklaring voor. Dit vraagt van Control een meer onafhankelijke positie. Daarop heeft de organisatie zich de afgelopen jaren voorbereid door het onder verantwoordelijkheid van het clusterhoofd uitvoeren van de eerstelijnscontroles. Concern control opereert hierdoor al een aantal jaren niet meer in de eerste lijn. Zij opereert in de tweede lijn door vast te stellen of de beheersmaatregelen nageleefd worden en voldoende zekerheid geven en in de derde lijn door te toetsen of de door de teamleider gekozen beheersmaatregelen op basis van opzet, bestaan en werking voldoende zijn. Ook doet zij aanbevelingen aan management en bestuur waar het gaat om de doelmatigheid en efficiency van de processen.

Fraude en misbruik & oneigenlijk gebruik

Fraude krijgt steeds meer aandacht in de publieke sector. Fraude kan namelijk een groot effect hebben op de reputatie van de organisatie en kan tot grote financiële schade leiden. In de gemeente Noardeast-Fryslân, niet zijnde de organisatie gemeente Noardeast-Fryslân, is fraude zelfs het meest voorkomende misdrijf met meer dan 200 delicten per jaar.

In verschillende wet- en regelgeving, zoals de Gemeentewet, de Ambtenarenwet 2017, de Wet bescherming klokkenluiders, de Wet open overheid (Woo) en de Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur (Wet Bibob) komt het thema fraude naar voren.

Naast fraude kan er sprake zijn van misbruik en oneigenlijk gebruik. In het dagelijks taalgebruik is het gebruikelijk misbruik en oneigenlijk gebruik ook als fraude te bestempelen, denk hierbij aan een term als ‘bijstandsfraude’ of aan ‘fraude’ met vergunningen. Dit type fraudes valt nadrukkelijk onder het misbruik en oneigenlijk gebruik criterium. Het gaat hier om derden die misbruik maken van (gemeentelijke) regelingen. Daar waar signalen zijn van misbruik & oneigenlijk gebruik zal nader onderzoek plaatsvinden.  De verantwoording over misbruik en oneigenlijk gebruik zal vanaf het verslagjaar 2023 worden opgenomen in de collegeverklaring bij de jaarrekening.

Fraudebeheersing
Binnen de gemeente wordt voor de financiële processen gewerkt met control platforms waarin de processen worden besproken, de daarbij behorende risico’s en te nemen beheersmaatregelen. Door middel van interne controles wordt de werking van de processen en de genomen beheersmaatregelen getoetst. De risicobeheersing richt zich met name om rechtmatigheidsaspecten en volledigheid van opbrengsten, maar ook frauderisico’s kunnen aan de orde komen als zij worden geïdentificeerd. Er is dus geen specifieke aanpak gericht op frauderisico’s en fraudebeheersing, maar frauderisico’s en maatregelen om fraude te voorkomen kunnen wel aan de orde komen tijdens de control platforms. Het opstellen van de beleidsnotitie fraude is onderhanden en zal in 2025 ter besluitvorming aan de raad aangeboden worden.

Integriteit
Ten aanzien van het onderwerp integer handelen is een integriteitsbeleid (voor de medewerkers) en gedragscodes (voor het college) opgesteld. Op het intranet van de gemeente Noardeast-Fryslân zijn deze te vinden. Tevens zijn hier meldingsformulieren opgenomen om misstanden te melden. De gemeente beschikt over een klokkenluidersregeling.

De begroting is opgesteld op basis van de continuïteitsveronderstelling. De continuïteit van gemeenten is op grond van artikel 12 van de financiële verhoudingswet wettelijk verankerd. Om die reden is de continuïteit van gemeente Noardeast-Fryslân in voldoende mate gewaarborgd. Ook zijn in de begroting of andere besluiten geen stellige voornemens om majeure aanpassingen te doen in beleid, taken, activiteiten of locaties die mogelijk materiële effecten hebben op vermogen of resultaat.

Het doel van de Woo is om als overheid opener en toegankelijker te worden. We zijn transparanter door meer informatie actief openbaar te maken en deze voor iedereen gemakkelijk digitaal toegankelijk te maken. Veel informatie is al openbaar en vrij toegankelijk. De informatie is de vinden via de site Woo-index.nl.

We maakten een plan van aanpak. Daaruit volgen 3 sporen van waaruit we de openbaarmaking oppakken. Namelijk: op tijd voldoen aan de wettelijke bepalingen, het verhogen van bewustzijn in de organisatie en het zoeken naar een publicatieplatform voor het openbaar maken. 

Op elk onderdeel zijn in 2024 stappen gezet. Voor de wettelijke bepalingen geldt dat we op 1 oktober 2024 voldeden aan de verplichting voor de eerste 5 categorieën.  
Voor het verhogen van het bewustzijn zijn presentaties gegeven. En gingen we in gesprek met medewerkers om te horen waar ze in de praktijk tegenaan lopen.  
Voor de keuze van een publicatieplatform hebben we eisen en wensen van de organisatie geïnventariseerd. Daarnaast is uitgebreid gekeken welke oplossingen andere gemeentes hebben geïmplementeerd. 

Het anonimiseren van documenten liep vertraging op, maar wordt begin 2025 in gebruik genomen. Openbaarmaking van de wettelijk verplichte categorieën loopt volgens planning.  

Niet het volledige budget, wat beschikbaar was voor 2024, is gebruikt voor de implementatie van de Woo, omdat het platform voor openbaar maken nog niet is aangeschaft en er minder uren voor personeel zijn gebruikt. 

Het college van B&W heeft over 2024 een verklaring afgegeven over de rechtmatigheid aan de hand van de rechtmatigheidsverantwoording. De rechtmatigheidsverantwoording heeft betrekking op de drie criteriums: begrotingscriterium, voorwaardencriterium en het misbruik- en oneigenlijk gebruik criterium.

1. Begrotingscriterium. De gemeenteraad moet de grenzen aangeven van de begrotingsrechtmatigheid, met andere woorden wanneer vindt in begrotingstermen een uitgave of ontvangst onrechtmatig plaats. Iedere afwijking ten opzichte van de begroting is formeel onrechtmatig, maar de gemeenteraad kan het college speelruimte geven binnen de begrotingsposten. Deze speelruimte is omschreven in de financiële verordening die door de raad is vastgesteld, alsmede in de Kadernota rechtmatigheid 2024.
2.    Het voorwaardencriterium. Dit heeft betrekking op de eisen die worden gesteld bij de uitvoering van de financiële beheershandelingen. De eisen/voorwaarden zijn afkomstig uit diverse wet- en regelgeving en hebben betrekking op aspecten als doelgroep, termijn, grondslag, administratieve bepalingen, normbedragen, bevoegdheden, recht, hoogte en duur. 
3.    Het M&O (misbruik & oneigenlijk gebruik) criterium. Het opzettelijk niet, niet tijdig, onjuist of onvolledig verstrekken van gegevens met als doel ten onrechte subsidies of uitkeringen van de gemeente te verkrijgen of niet dan wel een te laag bedrag aan heffingen betalen aan de gemeente. Het gaat hier om bewuste misleiding om onrechtmatig of onwettig voordeel te behalen. Hiervoor is nog geen overkoepelend beleid geformuleerd. Er zijn wel maatregelen genomen natuurlijk om misbruik en oneigenlijk gebruik zoveel mogelijk te voorkomen, maar dit heeft niet zijn vertaling gevonden in algemeen beleid.

Met de gemeenteraad zijn afspraken gemaakt over de rechtmatigheid. Deze afspraken zijn opgenomen in de financiële verordening 2024. Deze afspraken zien toe op het niveau van beoordelen onrechtmatigheden en de rapportage daarvan. Voor boekjaar 2024 is een verantwoordingsgrens van 1,0% van de totale lasten, inclusief toevoegingen aan reserves afgesproken. Dit komt neer op € 2.231.880. De rapportagegrens is door de gemeenteraad op 0,1% en komt neer op € 223.188.

De in de rechtmatigheidsverantwoording vermelde onrechtmatigheid is als volgt opgebouwd:

Alle individuele onrechtmatigheden boven de rapportagegrens van € 223.188 worden in deze paragraaf nader toegelicht.

Begrotingscriterium
In 2024 is sprake van een ‘bruto’ begrotingsonrechtmatigheid van € 3.380.657. Deze valt uiteen in een onrechtmatigheid vanuit lastenoverschrijdingen op programma’s van € 2.319.000 en een overschrijding van de investeringskredieten van in totaal € 1.061.657.

Overschrijding lasten programma’s
De overschrijdingen passen binnen het bestaande beleid zoals vastgesteld door de raad in de financiële verordening 2024 en worden daarmee als acceptabel geduid. De overschrijdingen van de lasten tussen de begroting na wijziging 2024 en de gerealiseerde lasten 2024 worden in de analyse op de programma’s toegelicht. Derhalve wordt voor de toelichting verwezen naar de het hoofdstuk ‘Programmaverantwoording’.

Overschrijding investeringskredieten
De totale overschrijding van de investeringskredieten bedraagt € 1.061.651 en komt tot stand door diverse kleine overschrijdingen van kredieten. Het gros van de overschrijdingen zijn lager dan de rapportagegrens. De overschrijdingen boven de rapporteringsgrens zien toe op de volgende investeringen:

Brug Mellemawei Oostrum
Het investeringskrediet is met € 223.521 overschreden als gevolg van het hoger uitvallen van de gedane aanbesteding dan oorspronkelijk begroot. Dit negatieve gevolg heeft niet geleid tot het aanvragen van aanvullend investeringskrediet.

Tolhuispark
Het investeringskrediet is met € 228.894 overschreden. De herontwikkeling van het Tolhuispark is een complexe, meerjarige opgave die uit verschillende projecten bestaat en opgebouwd is uit verschillende budgetten. Er is sprake geweest van onvoorziene tegenvallers, die uiteindelijk geleid hebben tot meerwerk. Dit past niet binnen het beschikbaar gestelde budget, waardoor het investeringskrediet is overschreden. De raad is hier in 2024 over geïnformeerd middels een brief, dit heeft echter niet geleid tot het verhogen van het investeringskrediet.

In de financiële verordening 2024, artikel 5 lid 4 en artikel 11 lid 4, zijn de uitgangspunten omtrent acceptabele afwijkingen opgenomen. De geconstateerde onrechtmatigheden vanuit overschrijding lasten programma's en investeringskredieten vallen binnen deze uitgangspunten. Derhalve zijn alle overschrijdingen als acceptabel aangemerkt.

Voorwaardencriterium
Er is sprake van onrechtmatigheden vanuit drie stromen onder het voorwaardencriterium, waarbij de onrechtmatigheid vanuit niet naleven EU-aanbestedingsregels de rapportagegrens overschrijdt. 

In drie gevallen is sprake van een overschrijding van het drempelbedrag Europese aanbestedingsrichtlijnen, terwijl geen Europese aanbesteding is uitgevoerd. Eén van deze drie gevallen overschrijdt, voor wat betreft de besteding 2024, de rapportagegrens. Het gaat hier om een incidentele dienst die is afgenomen omtrent bergingswerkzaamheden. Op basis van eerste inschatting was de verwachting dat de lasten lager zouden zijn dan de Europese drempel. In werkelijkheid zijn de lasten hoger uitgevallen, waardoor de drempel is overschreden. Gezien het hier gaat om een incidentele dienst, beperkt de onrechtmatigheid zich tot 2024 en is in 2025 niet opnieuw onrechtmatig.

M&O criterium
Het misbruik- en oneigenlijk gebruik criterium (M&O) ziet toe op het misbruik door derden van de gemeentelijke regelingen en verordeningen. Er is geen overkoepelend beleid geformaliseerd. Daarnaast zijn in alle processen diverse maatregelen genomen om misbruik- en oneigenlijk gebruik zoveel mogelijk te voorkomen. Concerncontrol heeft bij de uitvoering van de werkzaamheden nadrukkelijk aandacht voor misbruik- en eigenlijk gebruik. Bij de uitgevoerde werkzaamheden zijn geen gevallen van misbruik- of oneigenlijk gebruik geconstateerd.

Voor 2025 worden de reeds getroffen maatregelen geformaliseerd in een nieuw overkoepelend beleid. De huidige maatregelen zijn effectief en worden onverminderd voortgezet.

De meeste taken die worden uitgevoerd, zijn wettelijk opgedragen aan de uitvoerende gemeente. Dit betreft bijvoorbeeld de inzameling van huishoudelijk afval en de taken die de gemeente op zich neemt als gevolg van de decentralisatie. Daarnaast bestaan er taken die door de gemeente op eigen initiatief worden uitgevoerd, zoals sport en de exploitatie van gronden. Bij de uitvoering van de verschillende taken maakt de gemeente zelf de keuze om deze zelf te doen, of om de taken te laten uitvoeren door andere partijen.
Bij het maken van de keuzes wordt onder andere gekeken naar de volgende aspecten:
•    kunnen er (bedrijfseconomische) schaalvoordelen worden behaald?
•    wordt bij de uitvoering/dienstverlening een betere kwaliteit/dienstverlening gerealiseerd?

Indien wordt gekozen voor de uitvoering van de taak door een verbonden partij, kunnen daarin twee keuzes worden gemaakt, namelijk:
•    de activiteiten worden uitgevoerd door een partij waarin de gemeente geen zeggenschap heeft;
•    de activiteiten worden uitgevoerd door een partij waarin de gemeente wel zeggenschap heeft. 

Er is sprake van een verbonden partij als de gemeente in die organisatie een bestuurlijk én een financieel belang heeft. Dit is vastgelegd in het Besluit begroting en verantwoording. 
Definitie bestuurlijk belang (artikel 1 lid d): zeggenschap, hetzij uit hoofde van vertegenwoordiging in het bestuur hetzij uit hoofde van stemrecht.
Definitie financieel belang (artikel 1 lid c): een aan de verbonden partij ter beschikking gesteld bedrag dat niet verhaalbaar is indien de verbonden partij failliet gaat onderscheidenlijk het bedrag waarvoor aansprakelijkheid bestaat indien de verbonden partij haar verplichtingen niet nakomt.

Juridische status: gemeenschappelijke regeling met centrumgemeente.

Programma: 1 Ynwenner en Bestjoer.

Openbaar en wijze van belang
Openbaar belang:
De regeling wordt getroffen i.v.m. het tot stand brengen van goede facilitaire voorzieningen (ICT) ter ondersteuning van de uitvoering van de gemeentelijke taken van openbaar belang waarvoor goede ICT-voorzieningen noodzakelijk zijn. Het gaat om bundeling van kennis, personeel en ervaring t.b.v. de openbare dienstverlening aan de burgers (art 2 centrumregeling).

Wijze van belang:
•    Bestuurlijk belang:
-     de gemeente Leeuwarden is centrumgemeente als bedoeld in artikel 8 lid 4 van de Wet gemeenschappelijke regelingen (art 3 centrumregeling);
-     het college van B&W van Noardeast-Fryslân verleent bij separaat vast te stellen besluit mandaten, volmachten en machtigingen aan het college van B&W van de centrumgemeente, die nodig zijn om de in het kader van deze regeling te sluiten Service Level Agreement (SLA) en andere te sluiten overeenkomsten, uit te voeren met het Shared Service Centrum. Het college van de centrumgemeente stemt in met de verleende mandaten etc. zoals bedoeld in dit artikel 4 centrumregeling.

•    Financieel belang (art 5 centrumregeling): 
-     in het SLA is nadere uitwerking gegeven aan de regeling;
-     in het SLA en de Servicecatalogus zijn geregeld:
a.   de uitvoeringskaders;
b.   de kwaliteitseisen van de taakuitoefening;
c.   de verdeelsleutel en de wijze waarop Noardeast-Fryslan een financiële bijdrage levert in de kosten die de centrumgemeente maakt voor de uitvoering van de taken.

Financieel belang:

Omvang financieel resultaat jaarrekening: een centrumregeling heeft geen rechtspersoonlijkheid en er zijn dus geen baten, lasten of resultaat als zodanig.

Risico’s (kwantificeerbaar of niet-kwantificeerbaar): -.

Juridische status: naamloze vennootschap.

Programma’s: Algemiene dekkingsmiddels, Overhead, Heffing VPB en Onvoorzien.

Openbaar en wijze van belang
Openbaar belang:
De aanleg, het beheer, het onderhoud, de instandhouding en de exploitatie van centrale antenne-inrichtingen met bijbehorende kabelnetten in de gemeente. 

Wijze van belang:
•    Bestuurlijk belang: 
Het stemrecht op grond van aandelen.

•    Financieel belang:
De gemeente Noardeast-Fryslân bezit een groot deel van de aandelen in NV Kabeltelevisie Noordoost Friesland, maar is niet aansprakelijk voor de ontstane tekorten. Het totale aandelenbezit voor Noardeast-Fryslân is 54,85 % (5.485 x € 50). Bij de jaarrekening 2016 is besloten geen dividend uit te keren. De gegevens over de aandelen zijn gebaseerd op de jaarrekening 2016 en zijn in 2023 niet gewijzigd. 

Financieel belang:

Omvang financieel resultaat jaarrekening: 2.186.189.

Risico’s (kwantificeerbaar of niet-kwantificeerbaar): -.

Juridische status: stichting.

Programma: 5 Wenjen en Omjouwing.

Openbaar en wijze van belang
Openbaar belang:
Het in stand houden en beschermen van de monumenten als bedoeld in de monumentenwet. Het werkgebied is de voormalig gemeente Dongeradeel.

Wijze van belang:
•    Bestuurlijk belang: 
-    de voorzitter van het dagelijks bestuur wordt door de raad van de gemeente Noardeast-Fryslân voorgedragen en vervult de functie van voorzitter;
-    het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Noardeast-Fryslân keuren de begroting en jaarrekening goed.

•    Financieel belang:
De voormalige gemeente Dongeradeel, nu gemeente Noardeast-Fryslân, heeft bij de oprichting in 1993 een startkapitaal van € 454 (=1000 gulden) ingebracht.

Financieel belang:

Omvang financieel resultaat jaarrekening: 13.034.

Risico’s (kwantificeerbaar of niet-kwantificeerbaar): -.

De woningmarkt is oververhit. Hoge lonen en een dalende rente resulteren in een grote vraag naar woningen. Het aanbod bestaande bouw is echter beperkt en de nieuwbouwproductie komt langzaam op gang (Outlook grondexploitaties 2025, 2024).

In 2024 is de methodiek met betrekking tot het toerekenen van rente aangepast conform de richtlijnen van het BBV.  Voor de gekozen methodiek en impact verwijzen wij naar de grondslagen voor waardering en resultaatbepaling, zie onderdeel vlottende activa.

Recent is het Programma Grondbeleid 2025-2028 vastgesteld. 

In het Programma Grondbeleid 2025-2028 zijn de hoofdlijnen van het te voeren grondbeleid vastgelegd. Tevens worden onderstaande doelen nagestreefd:
-    Het te voeren grondbeleid aanpassen aan de actuele wet- en regelgeving.
-    De raad kaders voor het te voeren grondbeleid vast laten stellen.
-    De uitvoeringsplannen baseren op het vastgestelde grondbeleid.
-    Het creëren van duidelijkheid over grondverwerving en de uitgifte van gronden.
-    Het bieden van inzicht in de wijze waarop grondprijzen tot stand komen.

Het grondbeleid heeft betrekking op de wijze waarop de gemeente haar instrumenten van grondbeleid zo optimaal mogelijk kan inzetten om de beleidsdoelstellingen binnen de gemeentelijke programma’s te verwezenlijken. 

Ten aanzien van het te voeren grondbeleid kiest de gemeente primair voor een actief grondbeleid. In gebieden waar de gemeente invloed wil uitoefen op de ontwikkeling c.q. het noodzakelijk is om een ontwikkeling conform de gemeentelijke randvoorwaarden te realiseren, is het mogelijk om actief grondbeleid te voeren. In dit geval is het van belang dat het financiële risico op zowel korte termijn als lange termijn aanvaardbaar is. In het geval van actief grondbeleid zal de raad ten alle tijden in kennis gesteld worden.

Aan het begin van het boekjaar waren er acht complexen in exploitatie. Gedurende het boekjaar zijn de complexen  Tusken de Fearten te Dokkum, De Morgenzon te Holwert en Cedelshof te Kollumersweach in exploitatie genomen. 

In Tabel 1. Totaaloverzicht grondexploitatiecomplexen. is het verloop van de boekwaarde gedurende het boekjaar, de totale winstneming en de balanswaarde aan het einde van het boekjaar na actualisatie per grondexploitatiecomplex gespecificeerd. De boekwaarde van de grondexploitatiecomplexen betreft het saldo van de gerealiseerde kosten en de gerealiseerde opbrengsten. In het geval van een positieve boekwaarde zijn de gerealiseerde kosten hoger dan de gerealiseerde opbrengsten. In het geval van een negatieve boekwaarde zijn de gerealiseerde opbrengsten hoger dan de gerealiseerde kosten. 

Tabel 1. Totaaloverzicht grondexploitatiecomplexen
 

Aan het einde van het boekjaar zijn de complexen Lou Sanen fase 2 te Easternijtsjerk en De Kampen fase 2 te Ingwierrum afgesloten. Voor het afronden van de werkzaamheden in het exploitatiegebied De Kampen fase 2 te Ingwierrum is een voorzieningen ten bedrage van € 34.500 gevormd.

Easternijtsjerk, Lou Sanen fase 2
Aan het begin van het boekjaar bedroeg de stand van de verliesvoorziening met betrekking tot het complex Lou Sanen fase 2 te Easternijtsjerk € 183.528. Het complex is aan het einde van het boekjaar afgesloten. Het negatieve resultaat ten bedrage van € 156.740 komt ten laste van de verliesvoorziening. Het resterende saldo van de verliesvoorziening komt ten gunste van de algemene reserve.

Kollumersweach, Cedelshof
Gedurende het boekjaar is het complex Cedelshof te Kollumersweach door de raad vastgesteld. Op het moment van vaststelling bedroeg het te verwachten resultaat van het complex op basis van de eindwaarde € 54.631 negatief. Voor het te verwachten negatieve resultaat is een verliesvoorziening gevormd. Het te verwachten negatieve resultaat is na actualisatie toegenomen. De verliesvoorziening neemt door de toename van het te verwachten negatieve resultaat met € 6.923 toe. Aan het einde van het boekjaar bedraagt de stand van de verliesvoorziening € 61.554.

Marrum, Easterstrjitte-Sinnebuorren
Het te verwachten resultaat van het complex Easterstrjitte-Sinnebuorren te Marrum is na actualisatie op basis van de eindwaarde € 21.481 negatief. Voor het te verwachten negatieve resultaat is een verliesvoorziening gevormd. Aan het einde van het boekjaar bedraagt de stand van de verliesvoorziening € 21.481.

Op grond van Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) dient de gemeente bij grondexploitatiecomplexen tussentijds winst te nemen conform de Percentage of Completion-methode. Het uitgangspunt van de Percentage of Completion-methode is de tot en met het huidige boekjaar gerealiseerde kosten en opbrengsten, ten opzichte van de totale kosten en opbrengsten. In Tabel 2. Winstneming. is de totale winstneming op basis van de Percentage of Completion-methode na actualisatie per grondexploitatiecomplex gespecificeerd. 

In Tabel 4. Specificatie nog te realiseren kosten en opbrengsten. zijn de nog te realiseren kosten en opbrengsten per 31-12-2024 per grondexploitatiecomplex gespecificeerd. 

De boekwaarde van de grondexploitatiecomplexen betreft het saldo van de gerealiseerde kosten en de gerealiseerde opbrengsten tot en met 31-12-2024. De nog te realiseren kosten zorgen voor een verhoging van de boekwaarde en de nog te realiseren opbrengsten zorgen voor een verlaging van de boekwaarde. De boekwaarde per 31-12-2024 vermeerderd met de nog te realiseren kosten en verminderd met de nog te realiseren opbrengsten resulteert in het eindresultaat. 

Tabel 4 Specificatie nog te realiseren kosten en opbrengsten

Er is geen bestemmingsreserve voor de mogelijke risico’s gevormd. Jaarlijks worden de mogelijke risico’s geïnventariseerd en gekwalificeerd. Het betreft onder andere het risico van kostenstijging en rentestijging. Tevens is het mogelijk om specifieke risico’s aan specifieke grondexploitatiecomplexen toe te kennen.